Jabès: LA MÉMOIRE ET LA MAIN

LA MÉMOIRE ET LA MAIN

(1974-1980)

Il y eut, jadis, une main
pour nous conduire à la vie.

Un jour y aura-t-il une main
pour nous conduire à la mort?

Des deux mains

(1975)

CEUX À QUI…

Ceux à qui on a ôté le droit
de vivre ont droit, au moins, à une
pensée.

…une pensée qui serait leur
droit.

Tout le matin tient dans deux mains.
…mains qui brûlent avec le jour.

La nuit est, peut-être, consumation de nos mains.
Il ne faut, cependant, pas confondre cendre et ombre; –
mais qui sait?
La nuit n’est-elle pas, à la fois, prélude et terme
d’incendie?

Tu n’a plus de mains. Tu dors.

On meurt de ses propres mains.

(On meurt sans mains)

Le vocable sépare la main, de la main qui le
forme.

Une main suffit au livre.

…la main qui s’est substituée à la main et dont

le vocable dit l’appartenance.

III

Beaucoup de bruit dans la disparition du
bruit.
Silence pour rien.

La main n’entend que le silence; n’etend
que la main.

Le corps caressé épanouit la main. Au poing
manque la caresse; manque, également, la plume.
— La plume entr’ouvre la main.

La main s’ouvre au vocable, s’ouvre à la
distance.

La plume est le poignard. La main fait
saigner:
saigne.

Écrit-on avec le sang du vocable mêlé au
sien?

Il y a le temps de la main, comme il y a le temps de l’amour — ou de la mort.

(La main passe la main.)

VII

(La main est avenir.)

VIII

Main serrée sur la faim.

Lourd fardeau.
Déjà le livre.

TUNNEL

(L’invisible parcours.)

L’univers traverse la main, verse dans
l’abîme.

Les Horizons sont privés d’air,
les extrêmes.

XII

Nuit seule.

(Le livre étoilé succombe.)

XIII

Toutes les lumières furent lumières de
poussière.

…toutes redevenues poussière de
lumière.

MAIN DÉMASQUÉE

Une nuit pour porter
un autre soleil.

L’aveugle connaît-il
la douceur primitive
d’être entièrement nuit?

III

“un soleil est en nous – disait un
sage — La matin l’ignore et, pourtant il a
fait, de ma vie, un perpétuel matin.”

“Il n’y a pas — disait, aussi, le
sage — de transparence qui, une fois, n’ait
été démasquée.”

À DEMI OUVERTE, MA MAIN

A demi ouverte,
ma main
insensible à la fatigue.
Signes et leurs sons
cherchent à s’engouffrer
dans l’étroit espace
promis à la plume.
Bientôt, la respiration
ne se fera plus.
La main s’aplatira
sur le feuillet.
Abusée,

(“qu’importe que ce soit de droite à
gauche oud de gauche à droite.
La main n’écrit que dans le sens
brûlant de la vie à la mort, de l’aube
au crépuscule”, disait-il.

“Le jour et la nuit sont les deux
pôles d’une main”, disait-il aussi.

TOUJOURS CETTE IMAGE

Toujours cette image
de Ia main et du front,
de l’écrit rendu
à la pensée.

Tel l’oiseau dans Ie nid,
ma tête est dans ma main.
L’arbre resterait à célébrer,
si Ie désert n’était partout.

Immortels pour la mort.
Le sable est notre part
insensée d’héritage,

Puisse cette main
ou l’esprit s’est blotti,
être pleine de semences.

Demain est un autre terme.

Saviez-vous que nos ongles
autrefois furent des larmes?
Nous grattons les murs avec nos pleurs
durcis comme nos coeurs-enfants.

Il ne peut y avoir de sauvetage
quand Ie sang a noyé Ie monde.
Nous ne disposons que de nos bras
pour rejoindre, à la nage, la mort.

(Au-delà. des mers, au-dessus des crêtes,
minuscule planète non identifiée,
mains unies, rondes mains comblées,
échappées à la pesanteur.)

Lorsque la mémoire nous sera rendue,
l’amour connaîtra-t-il enfin son âge?

Bonheur d’un vieux secret partagé.
A l’univers s’accroche encore
l’espérance du premier vocable;
à la ma in, la page froissée.

Il n’y a de temps que pour l’éveil.

Le sang ne lave pas le sang

(1976-1980)

MAIN DOUCE À LA BLESSURE MÊME…

Main douce à la blessure même,
hors de livre.

A chaque page, sa main;
à chaque âge;

mais aussi
à chaque ombre:
ombre de ma main

Ta main sur ma main,
tiède épaisseur de l’ombre.

III

Tant de larmes dans une main
pour abreuver la mort.

Stèle.
Une main, surgie du néant,
surplombe nos tombes.

Pureté des larmes.
Impureté du cadavre.

Mains contre mains.
Toute la vie — ô ce sang! —
s’égoutte d’une main ouverte.

Main aux doigts écartés,
soleil de nos morts.

Le ciel est, aujourd’hui,
plus bleu qu’au premier matin.

VII

Ouvre, grande, ta main.
Cette ouverture est le salut.

Le ciel est à peine au-dessus de la terre.
Nous nous mouvons dans le vide.
Nous abattons un mur à chaque pas

L’EAU

Avant, il y a l’eau.
Après, il y a l’eau;
durant, toujours durant.

L’eau du lac?
L’eau de la rivière
L’eau de la mer?

Jamais l’eau sur l’eau.
Jamais l’eau pour l’eau;
mais l’eau ou il n’y a plus d’eau;
mais l’eau dans la mémoire morte de l’eau.

Vivre dans la mort vive
entre Je souvenir et l’oubli de l’eau,
entre
la soif et la soif.

L’eau entre:
Cérémonie.
L’eau s’installe
et coule:
Fertilité.

Toujours l’eau pour l’eau.
Toujours l’eau sur l’eau.
Abondance.

Le désert fut ma terre.
Le désert est mon voyage,
mon errance.

Toujours entre deux horizons;
entre horizon et
appels d’horizons.
Outre-frontière.

Le sable brille comme l’eau
dans la soif inextinguible.

Tourment que la nuit endort.

Nos pas font gicler la soif.
Absence.

L’eau du lac?
L’eau de la rivière?
L’eau de la mer?

Viendra, bientôt, la pluie
pour laver l’âme des morts.

Laissez passer les ombres brûlées,
les matins aux arbres sacrifiés.
Fumée. Fumée.

(Cris jadis en fruits,
en fleurs, en feuilles
et leurs longs bras tendus.)

A chaque bras, son horizon.
A chaque fleur, à chaque fruit,
leur saison.
A la feuille, son inclinaison.

Le ciel regarde vers la terre.
Écrire serait laisser les mots se déverser
pour irriguer Ie sol.
Toute phrase est de pluie
et de lumière.

J’écris le désert.
Si forte est la lumière
que la plu ie· s’ est volatilisée.

Il n’y a plus que Ie sable
où je passe.

LE TROU

…Et qu’est-ce qu’un point sinon
le trou vertigineux de toute fin?
— L’entrée visible.

(il disait que le point avait été une
main éprise d’elle-même que le temps
avait arrondie et rendue lisse avant
de la figer à jamais.

…Le point n’était qu’une toute
petite tache rouge sur le chemin;
mais qui , ce matin-là, de ses
feux, rivalisait avec le soleil.)

A toute limite, son point.

“Un point scintillant nous désignait à la
mort, comme si elle était notre ciel” disait-il.
Limite dans l’illimité de tout fin.

III

Le vide, le vide toujours en deçà.

STÈLE, I

Pour le matin, tous les diamants.
La nuit est dépossédée de son bien.
La pauvreté serait son lot.

Seule l’ombre trace le chemin.

Ô plénitude! une étoile gît
dans les yeux de nos morts.

STÈLE, II

(et il dit – mais à qui s’adressait-il?
“Sur vos corps exposés, ô mes frères, la lumière
ne fut que fer porté au rouge.”)

(Et elle dit pour lui:
“Il y eut un ciel serein
et la main pour frontière.
Violence, aveugle violence.”)

“Quelle arrière-saison pourrait s’enorgueillir
de tant d’amour?
Et quelle saison dernière s’accommoder d’autant
de cendres?” dit le passant.

STÈLE, III

Aurore, quelle voix étrangère
s’y risquerait, s’y infiltrerait?
L’enfance est sans aveu.

STÈLE RENVERSÉE

“Nuit et clarté du monde
ont, pour origine, le même
meurtre”, disait-il.

Éblouissante profondeur.
Le soleil en est l’otage.

STÈLE EXHUMÉE

En vain, tu enfouis les mains dans la nuit
rose de ton corps.
Petite fille, petite fille, des nuages, lequel
te l’apprendra?
Le sang ne lave pas le sang.

in: Edmond Jabès , Le Seuil Le Sable – Poésies complètes 1943-1988, Paris 1987, (Gallimard), p. 347-391

Het geheugen en de hand

(1974-1980)

Er was eens een hand
om ons het leven in te leiden.

Zal er ooit een hand zijn
om ons naar de dood te leiden?

Met beide handen
(1975)

DEGENEN AAN WIE…

Degenen die het recht is ontzegd
om te leven hebben tenminste recht op een
gedachte.

…een gedachte, die hun recht zou
zijn.

De hele ochtend past in twee handen.
…handen die branden van de dag.

De nacht is, misschien, de voltooiing van onze handen.
We moeten as echter niet verwarren met schaduwen; –
maar wie weet?
Is de nacht niet zowel de opmaat als het einde
van vuur?

Je hebt geen handen meer. Je slaapt.

Wij sterven door onze eigen handen.

(We sterven zonder handen)

Het woord scheidt de hand van de hand, die het vormt.

Eén hand is genoeg voor het boek.

…de hand, die de hand vervangen heeft en
waarvan het woord zegt erbij te horen.

III

Veel ophef in het verdwijnen van het
lawaai.
Stilte voor niets.

De hand hoort niets dan de stilte; hoort niet
dan de hand.

Het geliefkoosde lichaam laat de hand
opbloeien. De vuist mist de liefkozing; mist ook de pen.
– de pen maakt de hand los.

De hand opent zich voor het woord, opent
zich voor de afstand.

De pen is de dolk. De hand doet
bloeden;
bloedt.

Schrijft men met het bloed van het woord, dat
met het eigene vermengd is?

Er is een tijd voor de hand, zoals er een
tijd is voor de liefde – of de dood.

(De hand geeft de hand)

VII

(De hand is toekomst.)

VIII

De om haar honger gebalde hand.

Zware last.
Alleen al het boek.

TUNNEL

(Het onzichtbare traject)

Het universum doordringt de hand, val
in de afgrond.

De Horizonten zijn verstoken van lucht,
de uitersten.

XII

Eenzame nacht.

(Het met sterren bezaaide boek bezwijkt.)

XIII

Alle lichten waren lichten van stof

…alle waren zij opnieuw tot stof van licht
geworden.

HAND ONTMASKERD

Een nacht, om te dragen
een andere zon.

Of de blinde
het oorspronkelijke genoegen kent,
helemaal nacht te zijn?

III

“Een zon is in ons – zei een
wijze: De ochtend kent haar niet, en toch heeft zij
uit mijn leven een voortdurende ochtend
gemaakt.”

“Er bestaat – zei de wijze ook – geen
transparantie, die niet een keer ontmaskerd
zou zijn geworden.”

MIJN HAND, HALFOPEN

Mijn hand,
halfopen,
ongevoelig voor vermoeidheid.
Tekens en hun klanken
proberen binnen te dringen
in de smalle ruimte,
die de pen beloofd is.
Spoedig zal er
ademhaling zijn.
De hand op het blad
wordt plat.
Misbruikt.

( “Wat doet het ertoe, of het van
rechts naar links of van links
naar rechts is.
De hand schrijft altijd alleen in
de schroeiende richting van het leven
naar de dood, van de ochtendschemering
naar de avondschemering”, zei hij.

“De dag en de nacht zijn de
beiden polen van een hand”, zei
hij ook.)

STEEDS DIT BEELD

Steeds dit beeld
van de hand en van het voorhoofd,
van het schrift, dat
aan het denken terugviel.

Zoals de vogel in het nest,
zo rust mijnhoofd in mijn hand.
Te prijzen bleef de boom,
als niet overal woestijn zou zijn.

Onsterfelijk voor de dood.
Het zand is ons
onzinnig erfdeel.

Moge deze hand,
waarin de geest zich heeft genesteld,
vol zaad zijn.

Morgen is een ander woord.

Wisten jullie, dat onze nagels
eens tranen waren?
We krabben de muren met ons wenen,
dat zich heeft verhard als onze kinderlijke harten.

Iedere redding komt te laat,
als het bloed de wereld overstroomd heeft.
Ons resten slechts de armen,
om zwemmend de dood in te halen.

(Aan gene zijde van de zee, over de bergkammen
een piepkleine niet geïdentificeerde planeet,
handen verenigd, ronde handen overvol,
aan de zwaartekracht ontsnapt.)

Wanneer wij het geheugen terugontvangen –
zal dan de liefde eindelijk haar leeftijd kennen?

Geluk van een oud gedeeld geheim.
Aan het universum klampt zich nog steeds
de hoop van het eerste woord;
in de hand het verfrommelde blad.

Tijd is er enkel voor het ontwaken.

Het bloed wast niet het bloed

(1976-1980)

Zacht de hand zelf aan de wond…

Zacht de hand zelf aan de wond,
buiten het boek.

Op elke pagina, zijn hand;
op elke leeftijd;

maar ook
met elke schaduw:
schaduw van mijn hand.

Jouw hand op mijn hand,
Warme dichtheid van de schaduw.

III

Zveel tranen in een hand,
om de dood te drenken.

Stele.
Een hand reikt uit het niets,
steekt uit boven onze graven.

Reinheid van de tranen.
Onreinheid van het lijk.

Handen tegen handen.
Het hele leven – o dit bloed! –
drupt uit een open hand.

Hand met gespreide vingers,
zon van onze doden.

Vandaag is de hemel
blauwer dan op de eerste ochtend.

VII

Open, wijd, je hand.
Deze openheid is groet.

De hemel is nauwelijks hoger dan de aarde.
Wij bewegen ons in de leegte.
Bij elke pas vellen wij een muur.

HET WATER

Vooraf is er het water.
Achteraf is er het water;
het duurt, het duurt voort.

Het water van het meer?
Het water van de rivier?
Het water van de zee?

Nooit water op water.
Nooit water om het water;
water echter, waar er geen water meer is;
water echter in het dode geheugen van het water.

Leven in de levende dood
tussen herinneren en vergeten van water,
tussen
dorst en dorst.

Het water komt binnen:
ceremonieel.
Het water grijpt om zich heen.
het vloeit:
vruchtbaarheid.

Steeds water voor water.
Steeds water op water.
Overvloed.
De woestijn was mijn land.
De woestijn is mijn reis,
mijn dwalen.

Steeds tussen twee horizonten:
tussen de horizon en
de roep van de horizon.
Overzijde-grens.

Het zand glinstert als water
in onstilbare dorst.

Kwelling door de nacht tot rust gebracht.

Onze schreden bespatten de dorst.
Afwezigheid.
het water van het meer?
Het water van de rivier?
Het water van de zee?

Spoedig komt de regen,
om de zielen van de doden te wassen.

Laat de verbrande schaduwen voorbij gaan,
De ochtenden met de geofferde bomen.
Walm. Walm.

(Schreeuw eens als vruchten,
als bloesem,
als bladeren
en hun lange uitgestrekte armen.)

Elke arm zijn horizon.
Elke bloesem, elke vrucht
haar jaargetijde.
Het blad zijn neiging.

De hemel kijkt neer op de aarde.
Schrijven betekent, de woorden uitlopen laten,
om de bodem te bevloeien.
Iedere zin is regen
en licht.

Ik schrijf de woestijn.
Zo sterk is het licht,
dat de regen zich heeft vervluchtigd.

Er blijft alleen het zand,
waar ik passeer.

HET GAT

…En wat is een punt, als
niet het duizeligmakende gat van elk einde?

– De zichtbare ingang.

(Hij zei, de punt is een in zich
zelf verliefde hand geweest,
rondgemaakt en geslepen door de tijd,
voordat zij voor altijd verstarde.

…De punt was slechts een heel
kleine rode vlek op de weg;
die evenwel op elke ochtend, dankzij
zijn vuurgloed, met de zon
rivaliseerde.)

Elke grenslijn haar punt.

“Een fonkelende punt verwees ons op
de dood, als was hij onze hemel”, zei hij.
Grenslijn in de onbegrensdheid van elk einde.

III

De leegte, de leegte steeds aan deze kant.

STELE, I

Voor de ochtend alle diamanten.
De nacht is beroofd van haar eigendom.
De armoede zou haar deel zijn.

Alleen de schaduw volgt de weg.

O volheid! Een ster rust
in de ogen van onze doden.

STELE, II

(En hij sprak – maar tot wie wendde hij zich?
“op jullie ontblote lichamen,
o mijn broeders, was het licht niets anders
dan tot rood gloeien gebracht ijzer.”)

(En zij sprak voor hem:
“er was een heldere hemel
en als grens de hand.
Geweld, blind geweld.”)

“Op welke naseizoen durfde zulke liefde
zich beroemen?
En naar welk laatste seizoen zich schikken in
zoveel as? “zei de passant.

STELE, III

Aurora, wat voor een vreemde stem
zou zich wagen, zou in filtreren?
De kindertijd is zonder bekentenis.

Omgestoten stele

“Nacht en helderheid van de wereld
hebben, als oorsprong, de zelfde
moord”, zei hij.

Verblindende diepte,
wiens gegijzelde de zon is.

Uitgegraven stele

Tevergeefs begraaf jij de handen in de rozige
nacht van je lichaam.
Klein meisje, klein meisje, welke van de wolken
maakt het je duidelijk?
Het bloed wast niet het bloed

in: Edmond Jabès , Le Seuil Le Sable – Poésies complètes 1943-1988, Paris 1987, (Gallimard)

Op You tube: 5 series gemaakt naar aanleiding van deze tekst (zie hier enkele voorbeelden:)