God-ontmoeting

Altijd al heb ik mij verbaasd over het feit dat er in het Nieuwe Testament niet op dezelfde wijze over de relatie van Jezus met God wordt gesproken als in het boek Exodus tussen Mozes en God. In dat boek is God voortdurend in gesprek met Mozes, en omgekeerd. Een lange aaneenschakeling van opdrachten, klachten, gebeurtenissen waarin God zich laat kennen, waarin hij antwoord geeft op vragen van Mozes en waarin hij de weg wijst voor Mozes en het volk. In het boek Numeri, dat je als ook een soort reisverslag kunt zien, wordt deze relatie tussen God en Mozes veel minder expliciet uitgedrukt en in het boek Deuteronomium geeft Mozes (als het ware) een terugblik op alles wat is gebeurd. Exodus bevat twee beschrijvingen van een expliciete ontmoeting van Mozes met God. Mozes wordt met God (zijn engel) geconfronteerd bij de brandende braamstruik (Exodus 3,1-6). Daar maakt God zich bekend en krijgt Mozes de opdracht om het volk te bevrijden. Veel later in het boek (Exodus 33,20-23) trekt God aan Mozes voorbij. Mozes staat in een rotsspleet. God beschermt hem met zijn hand opdat hij niet Gods gelaat zal zien (en sterven). Een zelfde soort ontmoeting, ook bij een rotsspleet, wordt beschreven in het eerste boek Koningen (13,9-13) waar Elia het voorrecht heeft om God te ervaren in een ‘zachte stilte’. God spreekt hem aan over alles wat gebeurd is.

Over Jezus is bekend dat hij in doodsnood in de plaats Getsemane (= olijvenpers) op de Olijfberg rechtstreeks tot God bidt. Marcus 14, 34-36 zegt dan, Jezus citerend: “Abba, Vader, alles is mogelijk voor u; draag deze drinkbeker van mij weg! – echter, niet wat ík wil, maar wat gíj!…” Verder is ook bekend dat Jezus zich geregeld terugtrekt op een stille eenzame plaats om tot God te bidden en soms raakt hij in vervoering en dankt hij God zoals in Lucas 10,21-22.

In het Nieuwe Testament dat in het Grieks is geschreven is, wordt minder genuanceerd over God gesproken met betrekking tot de namen van God. In het Hebreeuws in het Oude Testament ligt dat heel anders. Het Griekse woord voor God, theos (θεός) wordt overgenomen en hier en daar genuanceerd met de ‘ware’ of de levende’ God. In het Nieuwe Testament wordt het woord God niet theologisch uitgewerkt, en voor de oppervlakkige lezer klinkt het misschien eerder als een abstractum. Als Jezus tot God bidt noemt hij Hem vaak Vader (Abba). Daarmee geeft hij zijn intieme band met God weer. Misschien wordt deze vorm van intimiteit wel in alle evangeliën verondersteld? En wordt daarom niet verder stilgestaan bij de relatie. Maar dat is een suggestie. In het gebed het Onze Vader, wordt de relatie tot God nog een keer anders verwoord (Matheus 6,7-15). Ook hier zijn hele boekwerken over geschreven maar de tekst lijkt in de verste verte niet op de verhalen van Mozes en God.

Een specifieke verwijzing naar de relatie van Mozes en Elia met God in een verhaal over Jezus, komt ter sprake in de gebeurtenis die de verheerlijking op de berg is gaan heten. Jezus raakt in gesprek met beiden en een stem uit de hemel bevestigt de relatie van God met Jezus (zie bijvoorbeeld Marcus 9,2-8). Jezus verandert van gedaante. Misschien een verwijzing naar Mozes die in het contact met God veranderde. En ook de wolk ontbreekt niet, de wolk die op de tent van samenkomst neerdaalde en op het tabernakel in het boek Exodus, als symbool van Gods aanwezigheid. Zouden de auteurs van het evangelie dankbaar gebruik hebben gemaakt van deze al veel oudere symboliek om zo het verhaal van Jezus opnieuw te vertellen? Ik vermoed van wel, maar echt controleren zal niet meer lukken.

Maar wat betekent het dan nu dat over Mozes en Elia wel wordt verteld over hun Godsontmoeting en dat dit bij Jezus niet gebeurt? Is er een betekenis aan vast te knopen of is dat spijkers zoeken op laag water? Verschillen de contexten en omstandigheden zodanig dat het hier totaal verschillende zaken betreft? Verschillen zijn er natuurlijk ook weer met ons, 4000/2000 jaar later. Dus we proberen iets bij elkaar te brengen wat eigenlijk niet bij elkaar te brengen valt. Maar toch. De verhalen over Mozes, over Elia en over Jezus hebben velen geïnspireerd en inspireren velen nog steeds. De wijze waarop hun relatie tot God gestalte krijgt, op een heel menselijke manier, en daarom herkenbaar, spreekt aan. Dat wegzetten als mythe, als verzinsel, als minder waardevol is te kort door de bocht en doet aan de verhalen maar ook aan de religieuze verwachtingen van mensen geen recht. Maar God blijft de onbekende partner, ook al lijkt het zichzelf wel meer bloot te geven in relatie tot Mozes en als Vader van Jezus. Theologische theorieën zoals het model van de ‘drie-eenheid’ geven ons niet meer informatie. Hoeveel er ook over gediscussieerd werd en wordt, dat brengt ons niet dichter bij God. God blijft onbekend. Er wordt veel over en veel van God gezegd in het Oude Testament. Maar wat hebben we nu echt in handen? Is er wel iets dat je in handen kunt hebben? En op het terrein van de argumentatie werkt dit al helemaal niet: je kunt elkaar wel met citaten en uitspraken om de oren slaan, maar wat doe je dan eigenlijk? Krijg je ooit gelijk? Heb je dan zekerheid? Je kunt van alles over God beweren, maar wat weet je eigenlijk, hoeveel vooronderstellingen liggen er onder je betoog?

Misschien is deze weg meer heilzaam: stilstaan bij de betekenissen die uit de verhalen oprijzen als het gaat over God en Mozes, God en Elia en God en Jezus. Je bij die verhalen houden zonder theologische theorieën die pogingen doen om alles onder een kap te brengen, of onder een noemer samen te vatten. Wat is je persoonlijke relatie tot God, wie is God voor jou, wie ben jij voor God? Wat kun je van Mozes leren, van Elia, van Jezus en welk effect  heeft dat op je zelf-verstaan en het verstaan van je relatie tot God. Allemaal vragen dus, die huiswerk vragen, studie, inzet en commitment om je te verdiepen. Wie weet wat er uiteindelijk uit zal voortkomen. Net zoals bij vrijheid die pas ontstaat door de weg te volgen van de vrijheid, zo is het ook met ‘geloven als vertrouwen’. Gaande de weg kom je een stuk verder en ontdek je nieuwe horizonten. In je bagage deze verhalen om je toe te verhouden. Een goede reis.

John Hacking

23 juni 2022

Exodus 3,1-6 (Naardense bijbel)

Mozes is herder geworden over het wolvee van Jitro, zijn schoonvader, priester van Midjan; hij drijft het wolvee tot achter de woestijn en komt aan bij de berg van God,    op Horeb aan.

Dan laat zich aan hem zien: de engel van de Ene in een vuurvlam uit het midden van de Sinaïdoorn; hij ziet het aan: ziedaar, de Sinaïdoorn gloeit in het vuur en de Sinaïdoorn wordt niet verteerd!

Dan zegt Mozes: ik móet van mijn weg afwijken,- ik ga het zien, dit grootse gezicht: wáárom verbrandt hij niet, de Sinaïdoorn?

Dan ziet de Ene dat hij van zijn weg is afgeweken om het te zien; God roept tot hem    uit het midden van de Sinaïdoorn en zegt: Mozes!, Mozes!, en die zegt: hier ben ik!

Hij zegt: nader niet hierheen; trek je schoenen van je voeten want de plaats waarop jij nu staat,- heilige –rode– grond is dat!

En hij zegt: ik ben de God van je vader, God van Abraham, God van Isaak en God  van Jakob! Mozes verbergt zijn aanschijn, want hij is bevreesd om te kijken naar God!

---

Exodus 33:20-23 (Naardense bijbel)

En hij zegt: je zult niet bij machte zijn om mijn gelaat te zien; want nooit ziet de –rode– mens mij aan en overleeft het!

Dan zegt de Ene: hier is een plaats bij mij; opstellen zul jij je op de rots; geschieden zal het als mijn glorie voorbijtrekt: neerzetten zal ik je in een holte van de rots; overhuiven zal ik je met mijn handpalm totdat ik voorbijtrek; weghalen zal ik mijn handpalm en zien zul je mijn achterkant; mijn gelaatstrekken zullen niet worden gezien!

---

I Koningen 13,9-13 (Naardense bijbel)

Hij komt daar de spelonk binnen en overnacht dáár; en ziedaar, het spreken van de Ene tot hem, en het zegt tot hem: waarom ben je hier, Elia?

Hij zegt: met ijver heb ik mij beijverd voor de Ene, God over strijdscharen; want verlaten hebben ze uw verbond, de zonen Israëls, uw altaren vernield en uw profeten omgebracht met het zwaard; ik alleen ben overgebleven, maar nu zoeken ze mijn ziel  om ook die te nemen!

Hij zegt: ga naar buiten en ga op de berg staan voor het aanschijn van de Ene! Ziedaar, de Ene die voorbijtrekt, en een geestesstorm, geweldig en sterk, die bergen verscheurt en steenblokken verbrijzelt voor het aanschijn van de Ene uit; maar niet in die geestesstorm is de Ene,- na de geestesstorm een aardbeving, maar niet in de aardbeving is de Ene.

Na de aardbeving een vuur, maar niet in het vuur is de Ene; na het vuur de stem van een zachte stilte.

Het geschiedt als Elia dat hoort dat hij zijn aanschijn omhult met zijn luisterrijke mantel. Hij gaat naar buiten en blijft staan in de ingang van de spelonk; en ziedaar, tot hem een stem die zegt: waarom ben je hier, Elia?

---

Marcus 9, 2-8 (Naardense bijbel)

Zes dagen hierna neemt Jezus Petrus, Jakobus en Johannes mee en voert hen omhoog naar een steile berg, op zichzelf, (zij) alleen. Vóór hen wordt hij veranderd van gedaante, en zijn klederen worden glanzend, zéér wit, zo wit als geen voller op de aarde (ze) vermag te maken.

En aan hen laat Elia zich zien, samen met Mozes; zij zijn samensprekend met Jezus geweest.

Ten antwoord zegt Petrus tot Jezus: rabbi, hoe goed is ‘t ons om hier te zijn!, laten wij drie tenten maken: voor u een, voor Mozes een en voor Elia een!

Want hij heeft niet geweten wat te antwoorden,- want ze geraken buitengewoon bevreesd.

En het geschiedt dat een wolk hen overschaduwt, en er geschiedt een stem vanuit de wolk: dit is mijn beminde zoon, hoort naar hem!

Maar als zij om zich heen kijken zien zij ineens niemand meer dan alleen Jezus bij hen.