KWAAD EN LIJDEN
“Je kijkt naar de hemel en je begrijpt niet dat dat blauwe uitspansel boven die ontzetting heeft gestaan, even onaangedaan en vredig als boven een wei met bloemen. En in een visioen van rechtvaardigheid zie je de blauwe lucht boven je vol barsten trekken, alsof de verschrikking die daar op de aarde onder haar heeft plaatsgehad voorgoed de eeuwigheid geschonden heeft.”
Jan Wolkers, in een toelichting op zijn Auschwitzmonument in het Wertheimpark te Amsterdam
Kwaad en lijden in de wereld verhult onze blik op God. Op zijn Licht, op het inzicht dat dit universum gemaakt is door God, dat alles komt uit zijn hand. Als mensen kunnen wij ons dat nauwelijks voorstellen. In de theologie in de loop der eeuwen heeft men van alles uitgedacht aan hypotheses en constructen om met het verstand de existentie van het kwaad in relatie tot God te kunnen bevatten. Simone Weil, midden in de oorlog, laat het kwaad niet los en aan den lijve ervaart zij het lijden van de tijd, de mensen om haar heen en haar persoonlijk lijden. Zij schrijft in dit licht: “Der menschlichen Verstand kann sich das aber nur in den folgenden Begriffen vorstellen: er will die Notwendigkeit.
Der Wille Gottes kann für uns nicht Gegenstand von Hypothesen sein. Um ihn zu erkennen, brauchen wir nur festzustellen, was geschieht: was geschieht ist sein Wille.” En over het zwijgen Gods: “Das Wort ist das Schweigen Gottes.”
De dingen in de wereld en in het leven gebeuren zoals ze gebeuren. Natuurrampen vinden plaats en mensen moorden elkaar uit. Als God aan het begin staat van alles wat er is – komt alles voort uit dit proces. Simone Weil worstelt hiermee en schrijft:
“Das Menschliche Leben ist unmöglich. Aber nur das Unglück lässt einen das spüren.
Wenn man versteht, was Unglück ist, liebt man es, aber man versteht, dass Gott es durch die ihm eigenen Werkzeuge auferlegen muss. Nämlich durch die Materie, das Wasser bei der Überschwemmung, das Feuer beim Brand, und durch die Menschen, deren Seelen sich dem Licht nicht geöffnet hat, das gesellschaftliche Tier.”
Is God schuldig of onschuldig aan al het menselijk lijden ontstaan door natuurgeweld en menselijk geweld? Een vraag zo oud als de mensheid die in een God gelooft. Ook Weil komt daar niet uit en plaatst God op oneindige afstand als je Hem wilt vrijwaren van de oorzaken van het kwaad dat in de wereld komt door de mens en het menselijk handelen. Zij kiest voor het dragen van je kruis:
“Das Böse und die Unschuld Gottes. Man muss Gott in eine unendliche grosse Entfernung stellen, um ihn als unschuldig am Bösen zu begreifen; umgekehrt zeigt das Böse an, dass Gott in eine unendliche grosse Entfernung gestellt werden muss.
Βαστάζει ([Und wer nicht sein Kreuz] trägt, Lukas 14,27) – man muss sein Kreuz tragen, auf sich nehmen , abwägen, sein Gewicht spüren und erkennen (d.h. das Gewicht des menschlichen Elends).”
Vreugde ervaren, vreugde in God ervaren, staat hier tegenover. Daarvan is zij overtuigd maar die vreugde neemt het lijden niet weg en de wereld wordt er niet anders door. Uiteindelijk heeft het voor haar geen betekenis of zij wel of niet deze vreugde mag ervaren. Zij stelt:
“Freude in Gott. In Gott gibt es wirklich vollkommene und unendliche Freude. Meine Teilnahme kann der Wirklichkeit dieser vollkommenen und unendlichen Freude nichts hinzufügen, meine
Nicht-Teilnahm ihr nichts nehmen. Welche Bedeutung hat es dann also, dass ich an ihr teilhaben oder nicht teilhaben muss? Dat hat keinerlei Bedeutung.”
Het lijkt wel of de vreugde niet opweegt tegen de concrete situatie waarin ze zich bevindt, de oorlog die woedt, de pijn en het lijden in haar leven en om haar heen. Daarom besteedt ze, vermoed ik, ook zoveel aandacht aan het lijden in haar denken. Het is te concreet om het weg te stoppen achter een liefde tot en van God. Ze citeert ook een ander gedicht van George Herbert in haar Cahiers, naast het gedicht ‘Love’ van deze auteur. Het gedicht Love heeft indruk op haar gemaakt en hangt samen met haar ervaringen van God. Het andere gedicht geef ik weer omdat het ook uitdrukt hoe zij haar relatie zou kunnen hebben ervaren met God.
Bitter-sweet
Ah my deare angrie Lord,
since thou dost love, yet strike;
cast down, yet help afford;
sure I will do the like.
I will complain, yet praise;
I will bewail, approve;
And all my sowre-sweet days
I will lament, and love.
Deze dubbelheid keert voortdurend terug in haar denken en voelen en misschien is dit gedicht daarom wel een goede samenvatting van haar gemoedstoestand in deze jaren van ‘ballingschap’ en oorlog. De pijn is elke dag ervaarbaar en dat komt tot uitdrukking in het volgende:
“Die Freude ist die Fülle des Gefühls für das Wirkliche.
Aber im Leiden das Gefühl für das Wirkliche zu bewahren, ist besser. Leiden, ohne im Alptraum unterzugehen. Der Schmerz soll in einem gewissen Sinne rein äusserlich sein; in einem anderen Sinn rein innerlich. Er soll nur im Empfinden sein; äusserlich, als sei er ausserhalb der nicht empfindenden Teile der Seele; innerlich, als sei er ausserhalb des Universums. (Davon bin ich ganz weit entfernt). Der Schmerz ist Zeit und Raum, die tief in das Empfinden eindringen.
Es gibt drie Arten von Schmerz. Den unnützen (erniedrigenden) Schmerz. Den sühnenden Schmerz. Den erlösenden Schmerz (dieser ist das Voorecht der Unschuldigen). Wir stellen fest, dass Gott sie alle drie auferlegt. (Warum?) Dem Menschen ist es nur erlaubt, die zweite Art aufzuerlegen. (Warum?)”
God kijkt niet naar wie hij geluk of ongeluk stuurt volgens Weil. Het komt over de mens als regen of zonneschijn; en het kruis is niet enkel iets voor Jezus van Nazareth:
Gott schickt das Unglück ohne Unterschied den Bösen und den Guten, so wie Regen und Sonne. (Er hat das Kreuz nicht Christus vorbehalten.) Er tritt mit dem einzelnen Menschen als solchem nur durch die rein geistige Gnade in Berührung, die dem auf ihn gerichteten Blick antwortet, das heisst genau in dem Masse, in dem der einzelne Mensch aufhört, als Individuum zu bestehen. Kein Ereignis ist eine Gunst Gottes; einzig die Gnade.” En deze genade is niet een kwestie van stemmen horen of een visioen meemaken. Daar gelooft Weil niet zo in en ze denkt dat dit vooral met inbeelding te maken heeft als gevolg van de ervaring van genade.
Simone Weil ontkent niet de ervaring van genade, deelhebben aan het Licht, een moment van Licht ervaren, zoals zij het noemt. Ze is overtuigd van de goedheid van God. Dat is voor haar geen zaak van het geloof, eerder een definitie en een veronderstelling. Ze beschrijft God als de goede. Als wij God liefhebben is dat voor haar ook bewijs voor de goedheid van God. Daarvoor kunnen we dan dankbaar zijn. Als ze spreekt hoe we dan de relatie met God kunnen zien en ervaren, gebruikt ze de metafoor van de diefstal: ons leven – gestolen goed – omdat we niet God liefhebben zoals Hij ons liefheeft en pas als we hieraan beantwoorden kunnen we de wereld en de werkelijkheid anders leren zien. Tenslotte geven we ons leven terug aan God bij onze dood. Zij schrijft:
“Wir sind Gott gegenüber wie ein Dieb, dem die Güte desjenigen, bei dem er eingebrochen ist, erlaubt hat, Gold mitzunehmen. Dieses Gold ist, vom Standpunkt des rechtmässigen Besitzers aus gesehen, ein Geschenk; vom Standpunkt des Diebes aus gesehen, ein Diebstahl. Er muss wieder hingehen und es zurückgeben. Dasselbe gilt auch für unser Sein. Wir haben Gott ein weinig Sein gestohlen, um es zu unserem zu machen. Gott hat es uns geschenkt. Aber wir haben es gestohlen. Wir müssen es zurückgeben.
Die Seele, die es geschafft hat, das Licht zu sehen, muss Gott ihre Augen leihen und sie auf die Welt richten.
Unser verschwindendes Ich muss ein Loch werden, durch das Gott und die Schöpfung sich anblicken.
Der Teil der Seele, der Gott gesehen hat, muss anschliessend jede unserer Beziehungen mit einem Geschöpf in eine Beziehung zwischen einem Geschöpf und Gott verwandeln.
Jede Beziehung zwischen zwei oder mehreren erschaffenen Dingen – ob es sich nun um denkende Wesen oder Materie handelt – ist ein Gedanke Gottes. Wir mussen die Offenbarung van Gottes Gedanken wollen, der jeder Beziehung mit unseresgleichen oder mit der Materie entspricht, in die wir verstrickt sind.”
Als je door het goddelijk licht bent aangeraakt is je wereld anders. De hele werkelijkheid en de beleving van die werkelijkheid draagt er dan de sporen van. Maar dat veronderstelt wel de openheid van de mens voor die ervaring en de kracht om de leegte uit te houden.
Ich weiss nur, dass du meine Demut mehrst…
Ich weiss nur, dass du meine Demut mehrst
und die Gebete in den langen Nächten;
und dass du mich aus meinen tiefsten Schächten
den letzten Trost zu nehmen lehrst,
so, dass ich einmal ungetröstet sterbe.
Glück bist du nicht! -Du bist vielleicht der Erbe
von meiner letzen sanften Melodie,
die, unvollendet, ich noch in mir trage?
Ein Stern vielleicht in meiner dunklen Sage?
Und- es kann sein – dass Gott dich mir verlieh,
damit ich einmal ihn vollendet sage…
Christine Lavant
Bron: Hacking, John, God in de kosmos. Een poging tot een topologie als semiotische analyse van God, Nijmegen 2017
My paintings on:
On Saatchi
On Weebly
On Behance
Texts about my art: Blog
mystiek & filosofie 