Innerlijke woestijnen

Innerlijke woestijn

To see a World in a Grain of Sand
And a Heaven in a Wild Flower
Hold Infinity in the palm of your hand
And Eternity in an hour.
Willam Blake

“Het is onze nederige overtuiging
dat het goddelijke en het menselijke
elkaar ontmoeten in het kleinste detail
van het naadloze kleed van Gods schepping,
zelfs in het laatste korreltje stof van onze planeet”

Paus Franciscus in Laudato si’ (p.11)

Hoe ervaar je de wereld waarin je leeft? Hoe ervaar je jezelf? Hoe ervaar je jouw lichaam dat je als het ware bewoont? Hoe merk je dat er samenhang is? Voel je jezelf verbonden, of is er eerder sprake van een gevoel dat je een soort van eiland bent in een oceaan van ‘vreemde’ anderen? Religieuze bewustwording, religieuze gewaarwording wil eigenlijk zeggen: ontdekken dat je niet alleen bent, dat er een samenhang is, dat er een groter geheel is waarin je bent opgenomen. Een moment van inzicht dat jouw individualiteit ver overstijgt zou in woorden uitgedrukt zo kunnen luiden:

In elke korrel zand
het goddelijke
In elke straal van licht
het sacrale

Religie en religieuze bewustwording wil eigenlijk zeggen: weten en ervaren dat je verbonden bent en dat je door die samenhang en die verbondenheid ook het gevoel hebt dat je gedragen wordt door een groter geheel. Een geheel van verbanden, een geheel van zinsverbanden, betekenissen die de betekenis die jij zelf aan je leven en aan je plek in deze wereld (en kosmos) geeft, dragen en funderen, zij vormen als het ware niet alleen het omhulsel maar geven ook een route aan, een kaart om je te orienteren in de wereld. Maar de mens is niet alleen een wezen dat betekenis geeft, de mens is ook een wezen waarin het lichamelijke, het natuurlijke zich op een heel eigen wijze manifesteert. De Encycliek Laudato si’ – over de zorg voor de schepping als ons gemeenschappelijk huis die deze komende week aandacht krijgt in de Rooms Katholieke Kerk zegt:

“Men vergeet dat “de mens niet alleen
zichzelf makende vrijheid is. De
mens schept zichzelf niet. Hij is
geest en wil, maar hij is ook natuur.”

Laudato si’ (p. 9-10)

Omdat je als mens ook lichamelijk bent en omdat je vanuit en met je lichaam de werkelijkheid waarneemt, ervaart en erop reageert, zou je grosso modo kunnen zeggen over het uiteindelijke proces: Leven = je lichaam verliezen, stukje bij beetje. En het eindresultaat is uiteindelijk de dood. En met de dood (die altijd komt) komt ook de vraag naar de zin van dit leven: is het en was het de moeite waard? Was het de moeite waard om geleefd te worden, heeft het vanuit mijn perspectief als mens wat opgeleverd voor mij en mijn relaties, voor mijn bewustzijn en mijn welbevinden, voor mijn zingeving en mijn betekenisvolheid, voor mijn bijdrage aan de wereld en aan de medemens? Zie hier, het relationele is er volop in aanwezig. Als de vraag alleen zou luiden: heeft het mij wat opgeleverd, dan zit je op een eiland, dan ben je een heel erg narcistische persoonlijkheid, en in feite een heel tragisch figuur. Want alles wat je dan niet gekregen hebt (van buiten jezelf) ervaar je dan als tekort, of als een verlies. Dan benje in je manipulaties niet geslaagd om voortdurend in het middelpunt te staan van de aandacht en de belangstelling. Dan ben je slechts een zwakke magneet geweest en geen sterke, dan heb je weinig mensen aan je gebonden en is je gevoel van geslaagdheid misschien veel minder als je je waardering hiervan af laat hangen. Anderen mensen zijn dan geen subjecten, geen mensen waar je een gelijkwaardige relatie mee aangaat maar slechtws gebruiksvoorwerp. Dan voel je jezelf thuis in een wereld van objectivering, in een wereld waar paradigma’s gelden die de wereld (en medemens) tot object maken:
manipulatie
eendimensionaliteit
vijandigheid t.a.v. vriendschap, liefde, begrip
Het grote adagium luidt dan: TEGEN i.p.v. SAMEN

Laudatio Si gaat uitgebreid in op het technocratisch paradigma dat vaak als zaligmakend in onze wereld wordt gepresenteerd. (Vgl.Laudato si’ p. 67). Je zou het een nieuwe vorm van religie en van verbondenheid kunnen noemen, een nieuwe vorm van religie die de hemel op aarde belooft aan de volgelingen en de toegewijden aan dit paradigma. Maar weinigen zijn uitverkoren, weinigen zijn echt toegelaten. Het wordt nooit een wereld waarin gestreefd wordt naar welvaart en welzijn voor allen, ook voor de ‘minsten der minsten’, de mensen in de marge, de ‘have-nots’ en daar zijn er nogal wat van op deze wereld. RIJK zijn en RIJK worden gaat vaak ten koste van veel anderen die dan in ARMOEDE blijven hangen omdat ze geen kansen krijgen, omdat ze worden uitgebuit, omdat ze ‘kind van de rekening’ worden in een wereld waarin hebzucht, afgunst en zelfzucht de boventoon voeren. Laudato si’ zegt in dit licht, verwijzend naar het boek van de Uittocht, Exodus:
De vrijheid van de markt is een afgod, een gouden kalf (vgl. Laudato si’ p. 68).

Als mensen geen vaste baan hebben, moeten zien rond te komen wat de dag hen brengt, als ze afhankelijk zijn van de goodwill van anderen, baantjes voor een dag, dan kunnen zij nooit landen in zichzelf want zij voeren voortdurend een strijd om het bestaan. Alle ‘loonslaven’ die in India 4 uur van te voren te horen kregen dat ze niet meer konden werken omdat er dan een totale ‘lock down’ zou plaatsvinden door het corona-virus, stonden opeens op straat, zonder loon, zonder perspectief, zonder zekerheid. Miljoenen probeerden naar huis te gaan, de plek waar ze vandaan kwamen, totale chaos op de straten. Zij zijn het gezicht van de miljoenen en miljoenen mensen die niet echt meetellen in onze maatschappij omdat ze geen vast werk, geen vast inkomen en geen zekerheid hebben. Want arbeid = ook een zinvolle plaats in de samenleving innemen, er toe doen, meetellen, waardevol zijn, voor anderen maar vooral ook voor jezelf. Je gevoel van eigenwaarde, je bent betekenisvol.

In onze samenleving zijn niet politici gevraagd die onder het mom de stem van het volk te vertegenwoordigen, anderen die in hun ogen afwijken van hun ideaal, aan de schandpaal nagelen als bedreiging voor het volk en met name voor de welvaart van dat volk, zoals “America first”, “Holland first” (Baudet, Wilders), “Farmers first” (Farmers Defence force), “White people first” (Breivik, Alternative für Deutschland, Front National, Forum voor Democratie, etc. etc.).
Heiligen zijn gevraagd – een “School of Saints” die niet corrupt, maar dienstbaar, deemoedig
het goede voorbeeld gevend, voorgangers in goedheid en bescheidenheid. Zij zijn nodig om de
“spiraal van vernietiging, van zelfvernietiging” te doorbreken. Want de politici die zo hard roepen dat het volk gehoord moet worden en dat zij luisteren naar het volk, zij begrijpen en verstaan het volk en hun angsten, hun verlangens en hun behoeftes, roepen ook meteen om een sterke man (zelden of nooit een vrouw), die de kastanjes uit het vuur zal halen. En elk middel is daartoe geschikt als het doel maar wordt bereikt. Leugen en bedrog, uitgestreken smoelwerken, stroopsmeerderij, glasharde ontkenningen, onderschrijven van idealen en waaden die in een rechtsstaat gelden voor het publiek, terwijl het handelen tegenover gesteld is, het hoort er allemaal bij als de man maar met zijn partij aan de macht kan komen. En als het zover is, dan is het bijltjesdag. Dat hebben we al vaak gezien in de recente geschiedenis: het begint met het verbranden van boeken en het eindigt bij het verbranden van mensen. De hel op aarde is dan een feit.

Laudato si’ spreekt over woestijnen: woestijnen in de samenleving en innerlijke woestijnen. Mensen die de weg kwijt zijn en hun heil zoeken in goederen, in consumptie, in genieten en het bevredigen van hun verlangens. Maar deze zijn nooit genoeg bevredigd. Ze vragen steeds om meer:
“Daar de markt ertoe neigt een dwangmatig consumptie-mechanisme te veroorzaken om zijn producten af te zetten, worden mensen uiteindelijk meegezogen in een wervelwind van aankopen en overbodige uitgaven.” En ook: “Obsessief consumeren is een subjectieve weerspiegeling van een technisch-economisch paradigma. Er gebeurt wat Romano Guardini al signaleerde: de mens “accepteert de gewone objecten en gebruikelijke vormen van leven, zoals zij worden opgelegd door rationele plannen en massaproducten en hij doet dit in het algemeen met de indruk
dat dit alles redelijk en juist is.” Guardini, Das Ende der Neuzeit p. 66-67 in Laudato si’ (p. 117)
“Dit paradigma doet allen geloven dat zij vrij zijn, zolang zij een vermeende consumptievrijheid hebben, terwijl in werkelijkheid een minderheid, die de economische en financiële macht heeft, de vrijheid bezit.” Laudato si’ (p. 117)

Uiterlijke en innerlijke woestijnen hangen samen. Zoals een mens onderdeel is van een wereld waarin hij bestaat, leeft en zichzelf en zijn relaties vorm geeft, zo is een mens ook onderdeel en gevangen in de woestijnen die de samenleving hem aanbiedt, oplegt, door de lokroep van de consumptie. Zij groeien en groeien en Laudato si’ legt de vinger op de wonde als zij zegt:
“Als “de uiterlijke woestijnen zich in de wereld vermenigvuldigen, omdat de innerlijke woestijnen zo uitgestrekt zijn geworden” vormt de ecologische crisis een oproep tot een diepgaande innerlijke bekeering.” Laudato si’ (p. 124)
Maar er is hoop:
De plantjes tussen de tegels
wat een optimisme.

Ondanks dat:

De innerlijke woestijnen:
de onvrede met zichzelf,
de onvrede met de situatie.
De innerlijke woestijn
rukt op.

Heiligen zijn gevraagd, geen schoothondjes, geen ja-knikkers, geen mee-lopers, geen zakkenvullers, geen willoze slaven, geen opportunisten, geen machtswellustigen, geen gelukszoekers in de politiek die alleen maar voor eigen gewin bezig zijn, geen racisten en intolerante types die anderen weg zetten om zelf beter te lijken, geen bange muizen die tegen anderen opkijken, geen hypocriete profeten, geen doemdenkers, etc. etc.
Heiligen, zonder stralenkrans. Die dient nergens toe. Heilig wil zeggen: apart gezet, apart omdat het bijzonder, kostbaar, waardevol is. Onze leefwereld is waardevol, kostbaar. Onze aarde is waardevol, te kostbaar om haar te laten leegroven door niets ontziende kapitalisten. Onze medemens is waardevol, ongeacht ras, afkomst, kleur, religie, seksuele voorkeur etc. We hebben voor veel dingen zelf de sleutel in handen. Het komt aan op onze keuzes. Of we de innerlijke woestijnen laten doorwoekeren of dat we op weg gaan om deze achter ons te laten. Een goede reis.

John Hacking
13 mei 2020

Meer info over Laudato si’: www.laudatoweek.org