loslaten

Loslaten

Het geheim van het leven is loslaten. Zo, op het eerste gezicht lijkt leven verbonden te zijn met hebben, krijgen, ontvangen, Uit iets kleins komt iets groots, er is groei, beweging naar meer. Het lijkt wel alsof het leven een voortdurend veranderen is van een bestaande situatie. Daarom krijgen we er geen vat op, is het leven zelf een mysterieus gebeuren. Hoe kan het dat uit de samensmelting van een kleine zaadcel en eicel een levend wezen verschijnt? Ook de biologie heeft het geheim van het leven niet opgelost, hoewel ze in haar hoogmoed daar wel naar streeft. Wat is de zin van het leven, waarom is er leven en waarom beperkt in deze kosmos? Of moet je de bewegingen in de kosmos ook uiteindelijk een vorm van leven noemen? Ons begrip leven oprekken zodat ook de bewegingen in dode materie meegenomen kunnen worden?

Voor een mens is het leven allereerst zijn leven. Van wieg tot graf, van baarmoeder tot oven. Dat zijn de randen, verder dan deze grens strekt zich voor een levende mens het leven niet uit. Althans niet bewust, niet beleefbaar. Als er zoiets als een wedergeboorte bestaat krijg je andere beschrijvingen maar ook dan is het de vraag hoeverre het menselijke bewustzijn hierin mee kan gaan. Ons bewustzijn is gebonden aan het hier en nu, aan het eigen lichaam en de vermogens van dat lichaam. Het menselijk bewustzijn maakt onderscheid tussen een binnen en een buiten. De mens die ik zelf ben, en die dat ook tegen zichzelf kan zeggen en datgene wat hij of zij niet is en wat buiten het lichaam ligt. Vanuit die optiek zou ik naar het leven willen kijken. Het leven als geheim, het leven als mysterie. In dit licht kan ik ook spreken van loslaten als geheim van het leven.

Leven is groeien, een mens worden. En steeds als je denkt er te zijn ben je er ook niet. Het is nooit af. Jij bent nooit af. De levenscyclus van een mens kent verschillende fasen. We spreken over een cyclus alsof je weer aankomt bij het begin. Echt aankomen bij het begin zit er niet in. Het einde is nooit het begin, misschien wel een nieuw begin, maar niet het allereerste begin waaruit je voortkwam. Als de dood een deur is, een deur naar een andere werkelijkheid is in ieder geval zeker dat je jouw lichaam niet mee kunt nemen door die deur. Het lichaam blijft aan deze kant, het overschot dat overschiet en dat weer wordt omgezet en opgenomen in andere systemen. Recycling. Niets van je wordt verspild, alles krijgt een nieuwe bestemming, zelfs de moleculen lucht die je hebt in – en uitgeademd. In die zin ben je ook deel van een groter geheel en maak je gebruik van de bouwstenen die onderweg, in het levensproces, worden aangereikt door je omgeving. Je bent zelf het resultaat van dat proces van uitwisselen. En je bent er eigenlijk nauwelijks bij betrokken, het gebeurt. Je wordt.

Maar waarnaar ben je op weg? Ben je wel op weg? Of is dat laatste een mooie metafoor om je wat houvast onder je voeten te geven in deze wereld van ervaren zin en zinloosheid? Is er een duidelijk einddoel in je leven? Oud worden? Gelukkig worden? Sterven. “Vom Tode hebt alles Denken an”, de ervaring van de dood, de eigen dood en de dood van een ander krijgt je denken een stimulans om stil te staan bij de vraag naar de zin van het leven, jouw leven. De dood is een loslaten. Een niet anders meer kunnen, er is geen vasthouden meer want de kracht vloeit uit je weg. De dood is een verlating, een verlies van levenskracht. Hoe dat zal zijn en vooral zal voelen weet je niet. Je ziet het soms bij anderen om je heen, dierbare anderen en onbekenden. Je hebt een vermoeden, maar zeker weten doe je het niet. Net zo min als je kunt weten hoe het voelt als je een dierbare moet missen als je het nooit hebt meegemaakt. Aan den lijve.

Soms zijn er momenten in je leven waarin je kunt ervaren hoe het voelt om te moeten loslaten. Je verliest je gezondheid. Je wordt ziekt. Je verliest een mens. Je verliest je hoop, je vertrouwen, je verlangen, de wil om te leven. Dat zijn allemaal verlieservaringen met een groot effect op deze wijze hoe jij je leven ervaart. En toch is het loslaten, het soms niet anders kunnen, niet enkel het gevolg van een ontwikkeling die je overkomt. Loslaten als datgene wat nu eenmaal moet gebeuren na de dood van een dierbare. Het wordt als advies gebracht door mensen die het goed met je voorhebben. Maar je schiet er niets mee op want zo voelt het niet. En al zou je willen, op dit moment kun je het niet. Na verloop van tijd ga je het pas zien, zie je hoe de herinneringen kunnen vervagen, hoe je langzaam de greep kwijt raakt op wat was. Het lijkt zo ver weg, die jeugd van mij, mijn kindertijd, toen onze kinderen nog klein waren, ons huwelijk, de dood van mijn partner. Ver weg. Weg in de tijd en in de beleving. Maar is dit loslaten? Het is eerder een gevolg van het stromen van de tijd, een mooie metafoor om je gevoel te beschrijven dat je langzaam ouder wordt. Je ziet je lichaam verschrompelen, je blik wordt minder helder, je geheugen laat na. Je wereld wordt kleiner en kleiner. Je weet dat het afscheid er aan komt. Een definitief moment dat je niet meer verder zult kunnen leven omdat het lichaam, je voertuig, het begeeft. Maar wat laat je los? Of is het eerder zo dat het leven jou loslaat?

Als je nadenkt over het leven, jouw leven in het hier en nu kan er een woordje boven komen dat alle vragen omvat: waarom? Waarom ik, hier en nu, en zo in deze omstandigheden, waarom niet anders, beter, mooier, fijner. Of is het goed zo, goed zoals het is, zoals het is gegaan. Je zou het zo weer overdoen. Welke factoren maken dat je het zo weer zou overdoen? Welke dat je een diepe afschuw ervaart, dat je misschien spijt hebt, wanhopig bent of cynisch?

Misschien zit daar wel de kern van de ervaring van het loslaten. De beleving van je persoonlijk geluk hangt hiermee samen. Niet kunnen loslaten, niet willen loslaten leidt tot wanhoop en verbittering, leren loslaten en durven loslaten leidt tot diep ervaren goedheid en dankbaarheid. Je hoeft geen realist te zijn om te weten dat de dood op ieder wacht. Je hoeft maar om je heen te kijken en je ziet hoeveel kwaads er in de wereld woedt. Is ook de dood een kwaad? Eeuwig leven als alternatief? Misschien is de grens van het leven, de dood, wel de kern waar het in het leven echt om draait. Het leven is pas mogelijk bij de gratie van de dood. Geen dood, ook geen leven. “In my end is my beginning”.

De dood breekt niet af. Dat doet het leven dat bouwstoffen nodig heeft. De dood is altijd de dood voor sommige levenden. Niet allemaal tegelijk. Ook in je lichaam is er veel dood. Celdood. Zonder celdood zou je lichaam doorwoekeren als een zee vol algen. Kanker is een duidelijk voorbeeld, de dood heeft er voorlopig geen vat op. Daarom zetten wij grove middelen in om de celdood van die cellen te bevorderen. Maar ook hier toont het leven zich vindingrijk. De een zijn dood is voor de ander letterlijk zijn brood. De dood is ontbreken van leven. De dood is een overgang, een mysterieus einde, een valluik, een plotseling niets.

De dood is ook geen loslaten. Loslaten kan alleen de levende. Opgeven, laten gaan, niet meer vasthouden, niet meer willen vasthouden. Weten dat er na de winter toch een nieuwe lente komt, waarom dan nog de bladeren vasthouden. Als je als boom de bladeren zou willen vasthouden overleef je de winter niet. Je levenskracht zou het begin van het einde zijn, een snelle en voorspoedige dood omdat je niet goed bent voorbereid op de koude die komen gaat. Soms moet je offers brengen om het vol te houden, om het leven te behouden. Het grootste offer is jezelf offeren, jezelf loslaten, je zelf niet willen voortzetten tot in het oneindige. Maar dat is soms een harde leerschool. Het zal je niet makkelijk vallen, er is veel te overwinnen. Alles wat je had zul je kwijtraken, niets kun je meenemen, alles blijft achter. De vruchten van je werk, je inzet, je gewin, zijn voor anderen. Jij zult er niet meer van genieten. Maar is dat erg? Heb je niet genoeg tijd gehad om te genieten? Om het werk van je handen te proeven en te smaken? En als je het nu nog niet genoeg gedaan hebt, wat houd je tegen? De dag is kort en nacht komt snel. De auteur van het bijbelboek Prediker heeft dit goed begrepen. Ijdelheid der ijdelheden, het leven is loslaten. We leven in de waan van de dag maar houden niets in handen. Daarom moet je maar het beste ervan maken. Het beste, niet het minste, of het minder goede. Als je beseft dat niet jij de gever van het leven bent, maar dat jij je leven hebt ontvangen en dat het je ook weer afgenomen zal worden, kun je daar naar leren handelen. Loslaten is daarbij de belangrijkste oefening, de moeilijkste les, maar ook een zekere weg naar geluk en vrede. In het klein kun je al beginnen. De vruchten zullen meteen zichtbaar zijn. Als je niets hoeft staat vrijheid te kloppen aan je deur. Je hoeft dan enkel te openen en mee te gaan.